Blijvende onduidelijkheid rond Domein Villa Les Sophoras te Gistel (1/11/2019)

Oude postkaart van de respectievelijke ville - Foto Collectie Albert

De reden van het plaatsen van dit artikel over het domein Villa Les Sophoras in Gistel (West-Vlaanderen) is ontstaan begin juni 2019 toen de discussie ontstond over dit villadomein te Gistel waar men specifiek de bijhorende villa wenst te slopen. De originele aankondigingen hiervan zijn nog altijd op het internet terug te vinden in onder andere dit artikel:

Voor alle duidelijkheid, het domein waarbij de villa behoort, is gelegen op de hoek van de Ellestraat en de Bruidstraat in het centrum van Gistel. Het totale domein is anderhalve hectare groot en eigendom van de stad Gistel.

Grootste probleem is dat er tot op heden nog geen effectief bestemmingsplan bestaat voor dit domein. Het is dus zeker voor bepaalde buurtbewoners storend dat ondanks dat deze plannen nog niet bestaan, men nu wel al direct spreekt over slopen van de villa.

De reden dat er ook via de website werd gereageerd naar het college van Burgemeester en Schepenen van Gistel over de sloop van deze villa is dat de respectievelijke villa werd gebouwd op een Duitse WOI bunker. Op hetzelfde domein staat ook nog eens een Duitse WOII bunker. Ook deze 2 worden dus deels door dit onduidelijke project mee bedreigd.

Schets van dit domein in de geschiedenis

Origineel stond op dit domein een klein kasteeltje gekend als Kasteel Langhellis of Kasteel de Brandneer. Dit lag dichter bij de straat dan de huidige nog bestaande villa en was alvast rond de eeuwwisseling nog bewoond. De eigenaar was een toenmalige advocaat uit Elsene

Foto kasteeltje Langhellis - Collectie Foye Van Honsebrouck

Tijdens WO I kreeg Gistel een belangrijke rol op het achterland van de frontzone van de IJzer. Er was enerzijds de toen nog bestaande spoorlijn 62 tussen Oostende en Torhout en tijdens WO I werd ook nog een tramlijn aangelegd tussen Brugge en Sint Pieters Kapelle die ook te Gistel voorbij kwam.

Gistel zelf werd ook de de Duitsers vrij intensief gebruikt. Enerzijds waren er Pionierparken (stockageplaatsen van grondstoffen en materialen voor de verderop gelegen frontzone), een hospitaal (achteruit op de frontzone), een vliegveld en enkele belangrijkere hoofdkwartieren. Een van deze hoofdkwartieren werd gevestigd in het Beverschloss, wat het hiervoor gemelde kasteel Langhellis zou moeten geweest zijn. In de tuin werd toen een Duitse Commandobunker gebouwd.

Opmetingsplannetje van de Duitse WOI commandobunker op het terrein - T.Cools - P. Nowak

De bunker zelf stak origineel ongeveer half onder het maaiveld. Hij is vrij rechthoekig en meet ongeveer 13 op 11 meter. Het betreft een structuur volledig gegoten in gewapend beton ooit gestort tussen een houten bekisting.

Aan de westelijke kant is een toegang die een gebogen sas kent om zo directe projectielinslagen naar binnen te vermijden. Dit loopt uit op een centrale gang die op het uiteinde in een T eindigt met een haakse gang die origineel zal uitgegeven hebben op nog 2 toegangen tot de structuur. Een van deze toegangen is heden dichtgemaakt.

Aan beide zijdes van de centrale gang bevindt zich een grotere kamer 2m x 5m en telkens een kleinere kamer van 2m x 2.5m. Langs de westelijke zijde zou de bunker origineel een aantal ventillatie-openingen hebben gehad. Binnenin zijn zeker nog een aantal originele houten deuren bewaard. Wel zouden ook bepaalde originele deurgaten dichtgemaakt zijn.

Om het belang van Gistel in WOI te benadrukken is allicht onderstaande luchtfoto interessant. Dit is een spionage luchtfoto van geallieerde kant en toont zeer duidelijk de aanwezige spoorweginfrastructuur. Voor de kenners werd deze aangevuld met een gelijkaardige foto van heden ten dage op Google Earth

De oude foto toont heel duidelijk de spoorweginfrastructuur doorheen Gistel van de ondertussen verdwenen spoorlijn 62. Je ziet ook heel duidelijk de bijkomende rangeersporen meer noordoostelijk van Gistel. Dit waren de bevoorradingssporen voor het toenmalige Duitse WOI vliegveld van Gistel dat dient gesitueerd te worden tussen de Snaaskerkestraat en de Zomerloosstraat, dichtbij het toenmalige station dus. Heden is heel veel van de open velden van toen ondertussen volledig verkaveld. (Oude foto: Collectie Audubon111 - Actuele foto: Google Earth anno 2019)

In 1921 werd het domein met kasteeltje en bunker verkocht aan een bankier uit Oostende. Deze liet het originele kasteeltje slopen en bouwde de huidige Villa Les Sophoras. Hij gebruikte merkwaardig genoeg hierbij de bestaande WOI bunker als fundering voor de villa.

Ook tijdens de Duitse bezetting van WOII bleef het domein niet onbesproken. Gistel kende vrij continu bezettingen door Duitse Infanteriedivisies die hier op rust werden gesteld. Hierbij werd opnieuw Villa Les Sophoras met bijhorende bunker gebruikt als hoofdkwartier. De onder de villa stekende oude WOI commandobunker was er vlot bijgenomen als schuilplaats in nood.

Bijkomend werd ook alvast in het park nog een tweede bunker opgetrokken. Dit was zeker niet de enige die werd bijgebouwd op Gistel, er waren er nog. Gistel zou trouwens van Duitse kant bekend worden als Stutzpunkt Gistelles. De bunker die bijkomend op het domein werd opgetrokken was allicht een communicatiecentrum.

Links: Opmetingsplannetje van de Duitse WOII communicatiebunker eveneens op het domein van de villa Les Sophoras (Schets: T.Cools - P. Nowak). Rechs: Foto van de respectievelijke bunker (www.flickr.com/photos/feldpost14/albums)

Ook dit is een half onder het maaiveld zittende structuur. Om de bunker te betreden dient men een 4 tal treden naar beneden te gaan. De buitenafmetingen zijn ongeveer 15,40m x 12,60m. Buitenmuren zouden min 80cm, maximaal 1 meter dik zijn.

Vrij kort voor de toegang bevindt zich nog een aarden wal die deel zal hebben uitgemaakt van de toegangsverdediging van deze structuur. De bunker kent een specifieke ruimte met verdediging van de toegang aan de buitenzijde. Daarnaast heeft hij nog eens een kleinere toegangsverdediging, eenmaal men effectief binnen in de bunker zou weten te geraken.

Intern is de structuur verdeeld in een tiental kleinere ruimtes door middel van bakstenen tussenmuren.

Inwendig zijn nog vrij veel originele metalen luiken, ventielen en restanten van kachelbuizen aanwezig. Ook is er een nooduitgang aanwezig die nog is voorzien van zijn originele metalen deurtje en klimijzers om de bunker te verlaten. De bunker zou zeker nog waardevol moeten zijn omwille van nog authentiek aanwezige zaken.

Bron voor deze historische schets en beschrijving van de bunkers: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/210028

Actuele situatie na de dreigende sloop van alvast de villa

Probleem met dit domein is dat er zoals al eerder gemeld wel zeer ruime plannen zijn over wat met het domein te doen maar niets in detail. Zo is algemeen wel al beslist dat het bijhorende park sowieso een openbaar karakter dient te verkrijgen.

De villa zelf blijkt hierbij een spelbreker te zijn. Dit was zeker een merkwaardig bouwsel voor zijn tijd. Ze staat nu echter al enkele jaren volledig leeg wat de situatie van een dergelijke structuur er zeker niet op zal doen verbeteren. Renovatie zou naar het schijnt heel veel geld gaan kosten en dan nog blijf je allicht zitten met een structuur met eigenlijk ontzettend veel kleine ruimtes die allicht niet echt vlot bruikbaar zijn voor een publieke functie. Het zal dus zeker een kwestie zijn om eens degelijk na te denken wat men met dit domein wil doen alvorens reeds drastische voorbereidingen te starten..

Het domein werd door de stad Gistel in het najaar van 2017 aangekocht voor € 690.000, wat zeker een aanzienlijk bedrag te noemen is. In 1982 kreeg Gistel al eens de kans het ganse domein op te kopen voor een toenmalige prijs van 3 a 4 miljoen Belgische Franken. Dit zou amper hebben neergekomen op € 75.000 a € 100.000 maar helaas ging het toenmalige bestuur niet in op dat aanbod. Men kan zich dus ernstige vragen stellen waarom dit domein op 40 jaar tijd als groene long zoveel duurder is geworden met daarbij ondertussen een vrij vervallen villa. Heeft de stad Gistel dit al in eerste instantie al niet veel te duur aangekocht en probeert het hier nu op alle mogelijke manieren de goedkoopste afhandeling van te verkrijgen waarbij de villa het gelach zal moeten betalen?

Wat de lokale bevolking natuurlijk ook stoort is de manier van werken van de stad Gistel. Waarom wordt niet zoals bij dergelijke projecten standaard is, de procedure gevolgd waarbij de mogelijke plannen eerst worden uitgehangen? In dit geval was er zelfs geen mogelijkheid meer hier kosteloos protest tegen aan te tekenen. Om officieel hier bezwaar tegen te kunnen indienen diende dit "aangetekend" te gebeuren en diende men zelfs hierbij al € 100 kosten vooraf te betalen. Dit begint mij letterlijk wel op praktijken te gelijken om te maken dat zeker niemand nog protest zou aantekenen.

Als enige positieve noot kan ik wel meedelen dat de stad Gistel wel degelijk schriftelijk heeft geantwoord op een aangetekend schrijven van www.bunkergordel.be om te weten wat er met de bunkers ging gebeuren (los van de officiële procedure). Dit antwoord is alvast hieronder te lezen en meldt alvast dat de bunkers zeker ten allen tijde bewaard zullen blijven binnen toekomstige plannen voor het park.

Informatievraag over meer info over Stutzpunkt Gistelle

Bij de vergaderingen die werden gehouden om protest aan te tekenen waar ik ook te Gistel alvast eenmaal aanwezig was, viel mij alvast toch ook op dat het toch wel jammer is dat sommige mensen nog altijd liever informatie verborgen houden dan deze openbaar te maken.

Zo zouden er op Gistel zeker nog bunkers moeten staan, al dan niet WO I of II, wat dan ook nog te bekijken zal zijn. Alleen blijven de beperkte omschrijvingen van wat er nog staat heel vaak zeer summier en vaak zeer ruim om te interpreteren en zoeken, zeker als dit moet gebeuren tussen aaneengesloten bebouwing. Voorlopig vond ik enkel onderstaande locaties terug in een brochure uitgegeven door de Heemkundige kring "Gistella" voor Open Monumentendag in 2018 toen het domein van Villa Les Sophares trouwens opengesteld werd voor het grote publiek.

  • Bunkers WO I
    • Onder Villa Les Sophares
  • Bunkers (allicht) WO II
    • In tuin Villa Les Sophares (gekend)
    • Tuin Woonzorgcentrum Godelieve (onbekend)
    • Nabij kasteel Serruys in Zevekoteheirweg (onbekend)
    • In de Ellestraat (onbekend)
    • In de Warandestraat (onbekend)

Het geheim houden van deze locaties maakt alleen maar dat ze onbekend en onbemind blijven en jammer genoeg om die reden vaak ten onder zullen gaan aan slopingen, wat nu dus ook al binnen dit dossier het geval is.

Een eerste vorm van bescherming is dus alvast het bekend maken van de aanwezige structuren bij het grote publiek.

Alle info over Stutzpunt Gistelle blijft dan ook welkom op info@bunkergordel.be

Gebruikte bronnen: